🦷دکتر، این دندون عقلم هر کاری میکنم آروم نمیگیره!
تقریباً هر هفته یکی از بیماران با دست روی گونهاش وارد اتاق میشود و میگوید: «دکتر، دردش از چشمم رد میشه تا گوشم!»
و وقتی میپرسم کدام دندان، معمولاً جوابش یکی از دو تاست: دندان ۷ یا ۸ — یعنی همان دندانهای آسیاب انتهایی که در ظاهر سادهاند، اما در دنیای دندانپزشکی جزو سختترین دندانها برای درمان ریشه محسوب میشوند.
دلیلش هم واضح است: این دندانها آخرین دندانهای قوس فک هستند، دسترسی به آنها دشوار است، کانالهایشان اغلب انحنا و تقسیمهای ریز دارد، و در بعضی موارد حتی شکل ریشهشان بین دو نفر کاملاً متفاوت است. به همین خاطر است که بعضی دندانپزشکان ترجیح میدهند این دندانها را بهجای درمان، بکِشند. اما واقعیت این است که اگر ریشه هنوز قابلاستفاده باشد، میتوان با تکنیکهای دقیق و ابزار دیجیتال، همان دندان را نجات داد — حتی اگر در نگاه اول «غیرممکن» به نظر برسد.
💬 تجربه واقعی:
یکی از بیمارانم، آقای سهرابی، گفت: «دکتر، سه تا جا رفتم گفتن دندون عقلم باید کشیده بشه!» اما با عکس سهبعدی دیدم یکی از ریشهها هنوز سالمه. با درمان مرحلهای و استفاده از میکروسکوپ، تونستیم همون دندون رو حفظ کنیم. الان دو سال گذشته و هنوز مثل روز اول کار میکنه.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
دندان ۷ و ۸ مثل کوه دماوند دندانپزشکیاند؛ صعود به قلهشون سختتره، اما وقتی درست درمان بشن، محکمترین ستون فک میمونن.» در ادامه توضیح میدهم که چرا این دندانها خاصاند، چطور میتوان آنها را با دقت درمان کرد، و چه اشتباهاتی باعث میشود بعضی بیماران بیدلیل دندانهای ارزشمندشان را از دست بدهند.
✍️ تفاوت دندانهای ۷ و ۸ با سایر دندانها
🦷 ساختار دندانهای ۷ و ۸
دندانهای ۷ و ۸ در انتهای هر قوس فک قرار دارند. دندان ۷ معمولاً آخرین دندان آسیاب دائمی است، و دندان ۸ همان دندان عقل است که معمولاً بین ۱۷ تا ۲۵ سالگی رشد میکند.
هر دوی این دندانها چند ریشه دارند — در فک بالا معمولاً سه ریشه (دو تا گونهای و یکی کامی) و در فک پایین اغلب دو ریشه (یکی داخلی، یکی بیرونی). اما چالش اصلی در تعداد و پیچیدگی کانالهاست.
گاهی در یک دندان ۷، بهجای سه کانال، چهار یا حتی پنج کانال وجود دارد که بدون لوپ بزرگنمایی یا میکروسکوپ بهسختی قابلمشاهدهاند. دندان ۸ هم ممکن است انحنای شدیدی داشته باشد یا حتی بخشی از ریشه در استخوان نهفته باشد.
🔍 چرا این ساختار باعث سختی درمان میشود؟
1-دسترسی دشوار: دندانهای ۷ و ۸ در عقبترین بخش دهان قرار دارند. دهان بسیاری از بیماران در این ناحیه فضای محدودی دارد و کار با ابزار نیاز به زاویه و دید خاصی دارد.
2-ریشههای منحنی و متقاطع: کانالها در این دندانها اغلب خمیدهاند و در انتها بههم نزدیک میشوند. بدون ابزار انعطافپذیر (مثل فایلهای نیکل-تیتانیوم روتاری)، خطر شکستن ابزار در کانال زیاد است.
3-تفاوتهای فردی: دندانهای ۷ و ۸ یکی از متغیرترین ساختارها در بین انسانها هستند. در بعضی بیماران اصلاً کانالها بههم متصلاند، در بعضی دیگر یک کانال فرعی مخفی وجود دارد که در عکس دوبعدی دیده نمیشود.
4-موقعیت نزدیک به عصب فک یا سینوس فک بالا: ریشهی دندان ۷ بالا ممکن است به کف سینوس نزدیک باشد، و در فک پایین، نزدیکی به عصب فک (کانال مندیبولار) حساسیت زیادی ایجاد میکند. به همین دلیل نیاز به دقت بالای عکس سهبعدی (CBCT) داریم.
🧠 دندان عقل (شماره ۸) — داستان خاص خودش
دندان عقل با بقیه دندانها فرق دارد. در بسیاری از افراد، فضای کافی برای رویش کامل ندارد، بنابراین یا نیمهنهفته میماند یا بهصورت زاویهدار رشد میکند. در چنین مواردی ممکن است بخشی از دندان در دهان دیده شود اما بقیه در لثه یا استخوان پنهان بماند. این حالت باعث تجمع باکتری، التهاب و پوسیدگی در قسمت پشتی دندان میشود — جایی که دسترسی برای مسواک تقریباً غیرممکن است. گاهی عفونت به دندان ۷ کناری هم سرایت میکند و بیمار متوجه نمیشود منبع اصلی درد، در واقع دندان عقل است.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«خیلی از بیماران با درد دندان ۷ مراجعه میکنن، ولی در عکس سهبعدی میبینیم مقصر اصلی دندان ۸ه که با زاویه روی دندان کناری فشار آورده.»
💬 تجربه بیمار واقعی
آقای «م.ص»، ۳۲ ساله، با درد شدیدی در فک پایین مراجعه کرد. سه دندانپزشک قبلی تشخیص داده بودن که باید دندان ۷ کشیده بشه. اما در CBCT مشخص شد دندان ۸ نیمهنهفته، به ریشهی دندان ۷ فشار میاره. با جراحی دندان ۸ و درمان ریشهی محافظهکارانهی دندان ۷، هر دو دندان حفظ شدند — بدون هیچ عارضهای.
✍️ مراحل درمان ریشه دندانهای ۷ و ۸
🧩 مرحله اول: تشخیص دقیق با عکس سهبعدی (CBCT)
اولین و حیاتیترین قدم در درمان دندانهای عقبی، تشخیص دقیق آناتومی ریشههاست. در مطب من، درمان بدون عکس سهبعدی CBCT انجام نمیشود. چون در عکس معمولی (دوبعدی)، فقط سایهای از ریشهها دیده میشود، اما در CBCT، انحنا، عمق و محل دقیق کانالها کاملاً مشخص است.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در دندانهای ۷ و ۸، دیدن کانالها نصف درمان است. هرچه طرح درمان دقیقتر باشد، احتمال درد یا عفونت بعدی تقریباً صفر میشود.»
💉 مرحله دوم: بیحسی کامل و کنترل موقعیت فک
از آنجا که این دندانها در عقبترین نقطهی دهان هستند، تزریق بیحسی باید در زاویهای خاص و با دوز دقیق انجام شود. در بیحسی دیجیتال، محل تزریق بهصورت کامپیوتری تنظیم میشود تا عصب فک پایین کاملاً بیحس شود. در طول درمان، از نگهدارندههای دهانی مخصوص استفاده میکنیم تا بیمار بدون فشار فک بتواند دهان را باز نگه دارد. به این ترتیب، هم بیمار راحتتر است، هم دید دندانپزشک کاملتر.
🔍 مرحله سوم: یافتن دهانهی کانالها با میکروسکوپ یا لوپ بزرگنمایی
دندانهای ۷ و ۸ معمولاً چند کانال باریک و گاهی مخفی دارند. درمان دستی ممکن است باعث جا ماندن یکی از کانالها شود، که بعدها عفونت مزمن یا درد ماندگار ایجاد میکند.
در مطب من، از لوپ بزرگنمایی ۳.۵x و در موارد خاص، میکروسکوپ دندانپزشکی استفاده میشود تا ورودی همهی کانالها پیدا و بهطور کامل تمیز شود.
💬 تجربه بیمار:
یکی از بیمارانم گفت: «دکتر، سه جا رفتم گفتن این دندون من کانال نداره! ولی شما با یه دستگاه کوچیک پیداش کردین!» اون دستگاه همان میکروسکوپ بود 😄
🌀 مرحله چهارم: پاکسازی و شکلدهی کانالها با فایل روتاری
ابزارهای مدرن روتاری از جنس نیکل-تیتانیوم انعطافپذیر هستند و برخلاف فایلهای دستی قدیمی، در کانالهای خمیده نمیشکنند. این ابزارها با سرعت و دقت بالا کانالها را پاک و شکلدهی میکنند تا برای پر شدن آماده شوند. در این مرحله از محلولهای ضدباکتری (مثل هیپوکلریت سدیم) برای شستوشو و حذف کامل میکروبها استفاده میشود. در پایان، کانالها خشک و تمیز میشوند.
🧱 مرحله پنجم: پر کردن کانالها و مهر و موم نهایی
وقتی کانالها آماده شدند، با مادهای زیستسازگار به نام گوتاپرکا پر میشوند. در دندانهای عقبی، پر کردن باید با فشار کنترلشده انجام شود تا ماده از نوک ریشه خارج نشود. به همین دلیل، دستگاههای اپکس فایندر دیجیتال برای تعیین طول دقیق ریشه استفاده میشوند.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در دندانهای ۷ و ۸، نیم میلیمتر اشتباه یعنی عفونت. به همین خاطر، طول هر کانال را با اپکسلوکیتور و رادیوگرافی تأیید میکنم.»
⚙️ مرحله ششم: ترمیم تاج و بازسازی ساختار دندان
بعد از اتمام درمان ریشه، تاج دندان باید ترمیم شود تا از شکستگی جلوگیری شود. در اغلب موارد، دندانهای ۷ و ۸ نیاز به پست و روکش مقاوم (زیرکونیا یا PFM) دارند، چون فشار جویدن در این ناحیه بیشترین میزان را دارد. در طراحی دیجیتال، با اسکنر داخل دهانی، قالب دقیق تاج تهیه میشود و روکش متناسب با فک طراحی میگردد. این کار باعث میشود روکش کاملاً فیت، مقاوم و زیبا باشد.
⏱ مدت زمان درمان
درمان دندانهای ۷ و ۸ معمولاً در دو جلسه انجام میشود:
جلسه اول: پاکسازی، بیحسی، باز کردن و ضدعفونی کانالها
- جلسه دوم: پر کردن نهایی و ترمیم تاج
در بعضی موارد خاص (مثل وجود آبسه یا التهاب شدید)، بین دو جلسه داروی داخل کانال گذاشته میشود تا عفونت کامل از بین برود.
💬 تجربه بیمار
خانم صادقی که قبلاً دندان ۸ پایینش عفونت کرده بود گفت: «دکتر، گفتن باید بکشم چون کانالش پیدا نمیشه!» بعد از بررسی CBCT، درمان دقیق انجام شد و امروز بعد از سه سال هنوز با اون دندان غذا میجوه.
✍️ابزارها و تکنیکهای تخصصی برای درمان دقیق دندانهای ۷ و ۸
⚙️ چرا ابزار و تکنیک در این دندانها حیاتی است؟
درمان دندانهای ۷ و ۸ مثل رانندگی در جادهی پرپیچوخم است؛ اگر ابزار مناسب نداشته باشید، احتمال انحراف یا شکست زیاد است. در دندانپزشکی مدرن، موفقیت درمان این دندانها فقط به تجربه وابسته نیست، بلکه به فناوری دقیق و ابزارهای ویژهی درمان ریشه هم بستگی دارد.
🩻 1- عکسبرداری سهبعدی CBCT
برای دندانهای عقبی، عکس دوبعدی کفایت نمیکند. CBCT یا Cone Beam CT نقشهی سهبعدی فک را نشان میدهد: زاویهی ریشهها، ضخامت استخوان، نزدیکی به سینوس یا عصب فک.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«قبل از هر درمان در دندانهای ۷ و ۸، من اول مسیر ریشه را در CBCT بررسی میکنم. این مرحله مثل GPS عمل میکند؛ بدونش فقط با حدس پیش میرویم.»
🔍 2- لوپ و میکروسکوپ دندانپزشکی
خیلی از کانالهای ریشهی دندان ۷ و ۸ باریک یا حتی مخفیاند. با چشم غیرمسلح دیدنشان تقریباً غیرممکن است. لوپهای بزرگنمایی (۳.۵x تا ۵x) و میکروسکوپ دندانپزشکی باعث میشوند حتی ورودیهای میکرونی هم قابلمشاهده باشند.

💬 تجربه بیمار:
آقای کرمی گفت: «دکتر، سه جا رفتم گفتن یه کانالش بستهست، ولی شما با یه لنز کوچیک پیدا کردین!»
پاسخ من ساده بود: «اون لنز کوچیک، تفاوت بین درد ماندگار و درمان قطعی بود.»
🌀 3- فایلهای نیکل-تیتانیوم روتاری
درمانهای قدیمی با فایل دستی انجام میشد که هم خستهکننده بود هم خطر شکستگی داشت. اما فایلهای مدرن از جنس نیکل-تیتانیوم (NiTi) انعطاف بالایی دارن و حتی در کانالهای خمیدهی دندانهای ۷ و ۸ بدون شکستن حرکت میکنن.
این ابزارها با دستگاه مخصوص با سرعت کنترلشده میچرخن، در حالیکه سنسور گشتاور از فشار زیاد جلوگیری میکنه. نتیجه؟ کانال تمیزتر، دقیقتر و بدون آسیب به دیوارهها.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در کانالهای خمیده، فایل دستی مثل سیم خشک عمل میکنه و میتونه مسیر رو سوراخ کنه. ولی NiTi با انعطاف خودش مسیر طبیعی ریشه رو دنبال میکنه.»
🌊 4- شستوشوی اولتراسونیک و لیزری
دندانهای عقبی بهدلیل عمق زیاد، محل تجمع باکتری هستند. بنابراین فقط شستوشو با سرنگ کافی نیست. در مطب من از سیستم اولتراسونیک و در موارد خاص از لیزر Er:YAG استفاده میکنم تا حتی باکتریهای چسبیده به دیوارههای ریشه هم از بین برن.
💎 مزیت لیزر: 1- ضدعفونی عمیق بدون آسیب به بافت 2- کاهش تورم بعد از درمان 3- تسریع در ترمیم بافتهای اطراف ریشه
📏 5- اپکسلوکیتور دیجیتال
یکی از دقیقترین ابزارها در درمان ریشه، اپکسفایندر دیجیتال است. این دستگاه طول واقعی هر کانال را با دقت صدم میلیمتر مشخص میکند. بدون آن، خطر ناقص پر شدن یا خروج ماده از نوک ریشه زیاد است.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در دندانهای ۷ و ۸، اختلاف نیم میلیمتر ممکن است باعث بازگشت درد شود. اپکسلوکیتور یعنی خطکش دقیق ما در زیر زمین فک.»
🧱 6-پست و روکش مقاوم بعد از درمان
دندانهای ۷ و ۸ بیشترین فشار جویدن را تحمل میکنند. به همین دلیل بعد از درمان ریشه، باید با پست و روکش محکم تقویت شوند. در مطب من، معمولاً از روکشهای زیرکونیا یا PFM تقویتشده استفاده میکنیم که هم در برابر فشار مقاوماند و هم ظاهر طبیعی دارند.
💬 تجربه بیمار:
خانم امانی که فکر میکرد بعد از عصبکشی دندانش ضعیف میشود، گفت: «دکتر، این دندون جدیدم حتی از بقیه محکمتره!»
🧠 ۷. کنترل نهایی و فالوآپ ۶ ماهه
بعد از پایان درمان، همیشه عکس کنترلی گرفته میشود تا پر شدن کانالها و سلامت بافت اطراف بررسی شود. من معمولاً از بیمارانم میخواهم بعد از ۶ ماه برای چکاپ برگردند، چون همین بازبینیها باعث میشود درمان سالها دوام بیاورد.
👨⚕️ جمعبندی دکتر اخباری:
«تفاوت درمان موفق و ناموفق در دندانهای سخت، در جزئیات است — در میلیمترها، در دید دقیق، و در صبر. من همیشه به همکاران جوانم میگویم: دندان ۷ و ۸ دشمن نیستند، فقط به احترام بیشتری نیاز دارند.»
✍️درد، تورم و مراقبت بعد از عصبکشی دندانهای ۷ و ۸
😖 آیا عصبکشی دندانهای عقبی درد دارد؟
درد دندانهای ۷ و ۸ معمولاً یکی از شدیدترین دردهای دهانی است، اما نه بهخاطر عصبکشی — بلکه بهخاطر عفونت شدید پیش از درمان. وقتی درمان شروع میشود و عصب آلوده تخلیه میشود، در واقع اولین قدم برای آرامش برداشته شده است.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«بیشتر بیمارانی که میگن “دکتر هنوز دندونم درد میکنه”، در واقع از التهاب بافت اطراف ریشه مینالند، نه از خود عصبکشی.» در دندانهای عقبی، چون ریشهها بزرگتر و نزدیکتر به عضلات فک هستند، حساسیت چند روزه بعد از درمان طبیعی است و به مرور کاهش پیدا میکند.
💊 داروهای بعد از درمان
✅ مسکنها: برای کنترل التهاب طبیعی بعد از درمان، مسکنهایی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن تجویز میشوند. مصرف منظم آنها در ۲۴ ساعت اول بهترین نتیجه را میدهد.
✅ آنتیبیوتیکها: در صورت وجود آبسه یا عفونت شدید، آنتیبیوتیک (مثل آموکسیکلاو یا کلیندامایسین) تجویز میشود. ولی در درمانهای تمیز و بدون عفونت نیازی به آنتیبیوتیک نیست.
✅ دهانشویه ضدباکتری: برای کاهش التهاب لثه و تمیزی ناحیهی عقبی دهان، دهانشویه کلرهگزیدین پیشنهاد میشود.
🧊 توصیههای خانگی بعد از عصبکشی
1- کمپرس سرد روی گونه (۱۵ دقیقهای): تورم طبیعی است و با کمپرس سرد در ۲۴ ساعت اول کنترل میشود.
2- اجتناب از غذاهای سفت یا چسبنده: مخصوصاً اگر ترمیم نهایی هنوز انجام نشده باشد.
3- جویدن از سمت مقابل فک: تا زمانی که روکش نصب نشده، این دندانها نباید فشار جویدن تحمل کنند.
4- استفاده از مسواک نرم و حرکات آرام در ناحیه عقبی: لثهی اطراف ریشهی تازهدرمانشده کمی حساس است.
⚠️ اشتباهات رایج بعد از عصبکشی دندان ۷ و ۸
1- فکر کردن به اینکه “درد یعنی درمان اشتباه بوده”
درحالیکه درد خفیف، بخشی از روند ترمیم طبیعی بدن است.
2- جویدن با دندان درمانشده قبل از روکش
این اشتباه باعث شکستگی تاج و از بین رفتن کل زحمات درمان میشود.
3- قطع زودهنگام داروها
خیلی از بیماران وقتی احساس بهبودی میکنند، مصرف دارو را قطع میکنند.
ولی التهاب عمیق هنوز کاملاً فروکش نکرده است.
4- تاخیر در جلسهی روکش نهایی
دندان ۷ و ۸ بدون روکش مانند درختی بدون پوست محافظاند؛ شکننده و آسیبپذیر.
🧠 باورهای اشتباه درباره دندانهای عقبی
| باور غلط | واقعیت علمی |
| دندان عقل همیشه باید کشیده شود | خیر؛ اگر رشد کامل دارد و پوسیدگیاش قابلدرمان است، میتوان آن را حفظ کرد. |
| عصبکشی دندان ۸ فایده ندارد | اشتباه؛ اگر دندان در ردیف طبیعی فک باشد، میتواند سالها کارایی داشته باشد. |
| دندانهای عقب مهم نیستند چون دیده نمیشوند | اتفاقاً مهمترین نقش در جویدن و حفظ ارتفاع فک دارند. |
| درد بعد از درمان یعنی پزشک خوب کار نکرده | در بیشتر موارد، این درد طبیعی و موقتی است. |
💬 تجربه واقعی بیمار
آقای یزدانپناه که دندان ۸ پایینش را درمان کردیم، گفت: «همه گفتن بکش، ولی شما گفتین نگهدار، چون سالمه. حالا سه ساله باهاش غذا میجوم و یاد اون درد افتضاح نمیافتم!» و این دقیقاً فلسفهی کاری من است — حفظ دندان طبیعی تا جایی که ممکن است.
👨⚕️ نکته طلایی از دکتر اخباری
«دندان ۷ و ۸ مثل ستونهای آخر ساختمان فک هستند. وقتی آنها را از دست بدهیم، بقیه دندانها هم آرامآرام جابهجا میشوند. پس اگر بتوانیم با دقت و حوصله درمانشان کنیم، داریم اساس لبخند و قدرت جویدن را حفظ میکنیم.»
✍️جمعبندی و دعوت به اقدام
🌿وقتی دندانهای سخت، نجاتپذیر میشوند
دندانهای ۷ و ۸ شاید سختترین و پیچیدهترین دندانها برای درمان باشند، اما در عین حال، یکی از ارزشمندترین دندانها برای حفظ سلامت فک و جویدن طبیعی هستند.
در گذشته، بسیاری از بیماران بهمحض شنیدن اسم «دندان عقل» یا «آسیاب انتهایی»، به کشیدن فکر میکردند؛ اما امروز، با فناوری دیجیتال، میکروسکوپ دندانپزشکی و فایلهای روتاری پیشرفته، میتوان همین دندانها را با دقت و ماندگاری بالا نجات داد.
👨⚕️ دکتر کیارش اخباری:
«برای من، هر دندانی که ریشهی سالمی دارد، هنوز امید دارد. حتی اگر دسترسی سخت باشد یا بقیه گفته باشند “نمیشود”. با طراحی دقیق و حوصله، میشود لبخند را برگرداند.»
💬 چرا حفظ دندانهای عقبی مهم است؟
- دندانهای ۷ و ۸ پایهی اصلی جویدناند. نبودشان میتواند باعث جابهجایی دندانهای دیگر و اختلال در بایت شود. کشیدن بیدلیل این دندانها در درازمدت روی فرم فک و حتی عضلات صورت تأثیر میگذارد.
پس اگر دندانپزشکی به شما گفت «باید کشیده شود»، قبل از تصمیم نهایی، حتماً نظر متخصص درمان ریشه را هم بپرسید — شاید همان دندان هنوز فرصتی برای ماندن داشته باشد.
📍 اگر در تهران هستید و دندان ۷ یا ۸ شما درد دارد، یا از چند نفر شنیدهاید که «باید کشیده شود»، پیشنهاد میکنم قبل از هر تصمیمی، برای بررسی سهبعدی و مشاوره تخصصی درمان ریشه به مطب من مراجعه کنید. در همان جلسه، با کمک عکس CBCT و طراحی دیجیتال، بهصورت شفاف مشخص میکنیم آیا درمان ممکن است یا خیر.
💬 گاهی نجات، فقط به تجربه و دقت بستگی دارد — نه به شانس.
