✍️چرا عصبکشی من طول کشید ولی دوستم زود تموم شد؟
بیمار: «دکتر، من فقط یه دندون دارم، ولی چرا عصبکشی من دو جلسه طول کشید و دوستم یه جلسه تموم کرد؟»
👨⚕️ من لبخند میزنم و میگم: «چون همهی دندونها مثل هم نیستن. بعضیا یه ریشه دارن، بعضیا سهتا! و هر ریشه هم ممکنه چند کانال داشته باشه.»
خیلی از بیماران وقتی برای عصبکشی میان، فکر میکنن دندان فقط یه “لوله” داره که باید تمیز و پر بشه، در حالی که واقعیتش شبیه به یک شبکهی پیچیده از تونلهای میکروسکوپیه که هر کدومش باید دقیق پیدا، تمیز و پر بشه.
دندانهای جلویی معمولاً یککاناله هستن و درمانش سریعتره. اما دندانهای آسیای بزرگ (مثل ۶ و ۷ و ۸) ممکنه سه یا حتی چهار کانال داشته باشن. و اگر یکی از اونها پیدا نشه، درد و عفونت دوباره برمیگرده.
💬 تجربه بیمار:
خانم «نیلوفر.ص» میگفت: «سه جا رفتم، گفتن عصبکشیت تموم شده، ولی هنوز درد دارم!» با عکس CBCT دیدیم یه کانال مخفی بین دو ریشه پنهان مونده. وقتی اون رو هم درمان کردیم، دردش برای همیشه رفت.
🧠 در واقع تفاوت اصلی بین درمانهای ساده و سخت، در تعداد و شکل کانالهاست، نه در مهارت عمومی دندانپزشک. هرچقدر کانالها بیشتر و منحنیتر باشن، درمان دقیقتر و زمانبرتر میشه.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در درمان ریشه، هدف فقط تمیز کردن نیست — هدف پیدا کردن تمام مسیرهای عصبی است. دندونی که نصفه درمان بشه، مثل خیابونیه که نصفش آسفالت شده؛ بالاخره ماشین گیر میکنه.»
در ادامه، با هم قدمبهقدم بررسی میکنیم:
🔸 ریشه و کانال دندان دقیقاً چی هست؟ 🔸 کدوم دندونها چند کانال دارن؟
🔸 چرا بعضی دندونا کانال اضافی دارن؟ 🔸 و چطور دکتر میتونه همهشون رو پیدا کنه بدون اینکه درد یا خطایی پیش بیاد؟
✍️ریشه و کانال دندان چیست؟
تا حالا فکر کردین وقتی دندون درد میگیره، دقیقاً کجای دندون داره داد میزنه؟ جوابش توی قسمت درونی دندون پنهونه؛ جایی به اسم کانال ریشه. دندان در ظاهر یه تکه سفیده، اما درونش سه بخش اصلی داره:
1-مینای دندان (Enamel): همون قسمت سخت و سفید بیرونی.

2-عاج (Dentin): لایهی زردرنگ زیر مینا که مثل محافظه.

3-پالپ یا مغز دندان (Pulp): درونیترین بخش که شامل رگها و عصبهاست.

وقتی پوسیدگی به پالپ میرسه، عفونت و التهاب ایجاد میشه — و اون دردهای ضربانی آشنا شروع میشن. برای نجات دندان، باید اون بخش عفونی تخلیه بشه. اما پالپ درون کانالهایی باریک و پیچدرپیچ قرار داره که به نوک ریشه میرسن. به همین خاطر بهش میگیم درمان ریشه (Root Canal Treatment).
🔹 چند ریشه داریم، چند کانال؟
حالا برسیم به اصل ماجرا: هر دندان ممکنه یک یا چند ریشه داشته باشه، و هر ریشه هم ممکنه یک یا چند کانال عصبی درون خودش داشته باشه. برای مثال:
| نوع دندان | تعداد ریشهها | میانگین تعداد کانالها |
| دندانهای جلو (۱ و ۲) | ۱ | ۱ |
| دندان نیش (۳) | ۱ | ۱ (گاهی ۲) |
| دندان آسیای کوچک (۴ و ۵) | ۱ تا ۲ | ۱ تا ۲ |
| دندان آسیای بزرگ (۶ و ۷) | ۲ تا ۳ | ۳ تا ۴ |
| دندان عقل (۸) | متغیر (گاهی ۴ ریشه) | ۳ تا ۵! |
بله، درست خوندین 😄 گاهی یک دندان عقل ممکنه ۵ کانال متفاوت داشته باشه. و اگر حتی یکی از اونها جا بمونه، درمان کامل نیست.
🧠 چرا تعداد کانالها فرق میکنه؟
عوامل زیادی در این تفاوت نقش دارن:
- 1- ژنتیک: بعضی افراد ذاتاً دندانهای پیچیدهتری دارن. 2- جنسیت: طبق مطالعات، خانمها معمولاً کانالهای باریکتر ولی سادهتر دارن.
- 3- سن: با افزایش سن، کانالها باریکتر و گاهی بسته میشن. 4- موقعیت در فک: دندانهای عقب فضای کمتری برای دید مستقیم دارن، در نتیجه انحنای بیشتری پیدا میکنن.
-
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«دو دندان شبیه هم وجود ندارد. حتی در یک فرد، دندان سمت راست و چپ ساختار متفاوتی دارند. بنابراین درمان ریشه باید شخصیسازیشده انجام شود، نه بر اساس حدس و تجربه کلی.»
🔬 وقتی دندان سه کانال دارد یعنی چه؟
یعنی درون یک دندان، سه مسیر عصبی جدا از هم وجود دارد که هرکدام باید تمیز، ضدعفونی و پر شوند. اگر یکی از آنها پنهان بماند، عفونت بعدی از همانجا آغاز میشود. به همین دلیل است که عصبکشی بعضی دندانها زمان بیشتری میبرد یا نیاز به ابزار دقیقتری دارد.
💬 تجربه بیمار:
یکی از بیمارانم که دندان ۶ پایینش سه کانال داشت گفت: «فکر میکردم درمان تموم شده، ولی هنوز یه نقطه درد داشت!» در بررسی با میکروسکوپ دیدیم کانال سوم، در زاویهی متفاوتی پنهان بود. بعد از درمان اون کانال، درد برای همیشه برطرف شد.
✍️چرا بعضی دندانها بیش از حد معمول کانال دارند؟
گاهی وقتی بیمار روی یونیت مینشیند و عکس رادیوگرافی را میبیند، میپرسد: 👩🦱 «دکتر، چرا دندون من سه تا ریشه داره ولی دوستم یکی؟ من چه فرقی دارم؟» جواب کوتاه این است: هیچ اشکالی در دندان شما نیست — فقط پیچیدهتر است. و این پیچیدگی دقیقاً همان چیزی است که درمان ریشه را تخصصی و حساس میکند.
🧬 عامل اول: ژنتیک و تفاوتهای آناتومیک
همانطور که رنگ پوست و شکل بینی در انسانها متفاوت است، ساختار داخلی دندانها هم با هم فرق دارد. در برخی خانوادهها، دندانهای آسیای بزرگ دارای ریشههای دوتایی یا سهتایی هستند، در حالیکه در خانواده دیگر، همان دندان ممکن است تنها یک ریشه داشته باشد.
مطالعات دانشگاه سائوپائولو نشان دادهاند:
در جمعیت خاورمیانهای، احتمال وجود چهارمین کانال مخفی در دندان شش بالا حدود ۳۸٪ است. یعنی بیش از یکسوم بیماران ایرانی ممکن است کانال اضافه داشته باشند — و اگر دندانپزشک بدون بررسی دقیق کار کند، یکی از آنها را از قلم میاندازد.
🧩 عامل دوم: تغییرات رشدی در دوران کودکی
در دوران رشد دندان، گاهی مسیر عصب به دلایل مختلف مثل فشار یا زاویه رویش دندان تغییر میکند.
نتیجه؟ بهجای یک مسیر مستقیم، چند شاخه یا خم ایجاد میشود.
این حالت بیشتر در دندانهای ۶ پایین و ۷ بالا دیده میشود، جایی که ریشهها به هم نزدیکاند و کانالها در عمق استخوان با زاویه میپیچند.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«کانالهای دندان مثل ریشههای درختاند؛ بعضی مستقیم در خاک فرو میروند، بعضی میپیچند و شاخه میزنند. کار ما این است که تمام این شاخهها را پیدا کنیم.»
⏳ عامل سوم: افزایش سن و رسوب عاج
با گذر زمان، درون کانالها رسوبی از مواد معدنی به نام «عاج ثانویه» تشکیل میشود. این رسوب باعث باریک یا حتی بسته شدن مسیر کانالها میشود. به همین خاطر است که درمان دندانهای افراد مسن دشوارتر است. در چنین مواردی، تنها با ابزارهای نیکل-تیتانیوم روتاری انعطافپذیر و دید بزرگنمایی (لوپ یا میکروسکوپ) میتوان کانالها را باز کرد.
💬 تجربه بیمار:
آقای رضایی ۶۲ ساله برای عصبکشی دندان ۶ بالا مراجعه کرد. در عکس معمولی، کانالها دیده نمیشدند، اما در CBCT مشخص شد سه کانال باریک و پیچیده در عمق فک وجود دارد. درمان با حوصله و در دو جلسه انجام شد، و حالا دندانش بعد از ۵ سال هنوز سالم است.
🧠 عامل چهارم: شکل غیرعادی دندان (Anatomic Variation)
در برخی افراد، دندان ممکن است از نظر شکل کلی متفاوت باشد — مثلاً ریشهی دوم بهطور افقی خم شده یا دو کانال در انتها به هم متصل شده باشند (C-shaped canal). این نوع کانالها بیشتر در دندانهای آسیای پایین دیده میشود و اگر با تجربه و ابزار دقیق تشخیص داده نشوند، قسمتی از عصب در عمق دندان باقی میماند و بعدها عفونت میکند.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در CBCT، کانالهای Cشکل بهوضوح دیده میشوند، اما در عکس معمولی ممکن است اصلاً مشخص نباشند. به همین خاطر است که من در دندانهای پیچیده، همیشه از CBCT استفاده میکنم.»
💬 تجربه واقعی بیمار دیگر
خانم فلاح، ۳۴ ساله، دندان ۷ پایینش را در دو مرکز مختلف درمان کرده بود ولی همچنان درد داشت. وقتی در مطب بررسی کردیم، دیدیم یک کانال ریز و افقی بین دو ریشه وجود دارد که قبلاً نادیده گرفته شده بود. با باز کردن آن و پر کردن مجدد، درد فوراً از بین رفت.
او گفت: «فکر میکردم باید دندونم رو بکشم، ولی شما نجاتش دادین. انگار یه تونل پنهان کشف کردین!»
در نتیجه، اگر درمان ریشه در دندان شما بیشتر از حد معمول طول کشیده، یا دندانپزشک از «کانال اضافی» حرف زده، نگران نباشید — این نشانهی دقت و جزئینگری در درمان است، نه پیچیدگی غیرقابلحل.
✍️تکنولوژیهای نوین برای تشخیص کانالهای مخفی و درمان دقیق
گاهی پیدا کردن همهی کانالهای دندان مثل جستوجو در تونلهای زیرزمینی است. اگر نقشه نداشته باشید، ممکن است فقط بخشی از مسیر را ببینید و بخشهای دیگر پنهان بمانند. در گذشته، دندانپزشکها فقط با تجربه و حدس جلو میرفتند، اما امروز با کمک تکنولوژی دیجیتال، این جستوجو دقیق، ایمن و قابل پیشبینی شده است.
🩻 1- CBCT یا عکس سهبعدی
CBCT (Cone Beam CT) یکی از پیشرفتهترین ابزارهای تشخیص در دندانپزشکی مدرن است. در این روش، از فک تصویر سهبعدی گرفته میشود تا مسیر دقیق هر ریشه و کانال مشخص شود. در دندانهای چندکاناله، این تصویر مثل نقشهای است که تمام پیچوخمها را نشان میدهد.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«وقتی عکس سهبعدی داریم، درمان دیگر حدسزدنی نیست. دقیق میدانیم کانالها کجا هستند، چه اندازه دارند و چقدر به عصب فک نزدیکاند.»
📍 این مرحله بهویژه برای دندانهای ۶، ۷ و ۸ حیاتی است، چون ریشههایشان معمولاً به سینوس فک بالا یا عصب تحتفکی نزدیکاند.
🔍 2- لوپ و میکروسکوپ دندانپزشکی
درمان ریشه با چشم غیرمسلح مثل کار کردن در تاریکی است. اما با استفاده از لوپ بزرگنمایی (۳.۵x تا ۵x) یا میکروسکوپ دندانپزشکی (تا ۲۵x)، ورودی کانالهای پنهان و انشعابات ریز قابلمشاهده میشوند.
💬 تجربه بیمار:
آقای احمدی گفت: «سه جا رفتم گفتن یه کانال بیشتر نداره، ولی شما گفتین دوتاست! بعد از درمان، برای اولین بار بعد از ماهها راحت خوابیدم.»
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«در میکروسکوپ، دهانهی کانالها مثل دروازههای نور باز میشن. هر کانالی که پیدا بشه، یعنی یک منبع درد کمتر برای بیمار.»
🌀 3- فایلهای نیکل-تیتانیوم (NiTi Rotary)
ابزارهای قدیمی دستی، خشک و شکننده بودن و در کانالهای خمیده گیر میکردند. اما فایلهای مدرن NiTi با انعطاف بالا و قدرت برش یکنواخت، میتونن کانالهای باریک و پیچیدهی دندانهای چندکاناله رو بدون آسیب تمیز کنن. در مطب من، این فایلها با موتور دیجیتال روتاری با کنترل گشتاور (Torque Control) استفاده میشن، که جلوی شکستگی ابزار و آسیب به دیوارهی ریشه رو میگیره.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«فایل روتاری مثل قلمموی دقیق نقاشیست؛ باید بدون فشار، با حس لمس و دقت میلیمتری هدایت بشه.»
💎 4- اپکسلوکیتور دیجیتال
یکی از مهمترین عوامل موفقیت درمان ریشه، تعیین طول دقیق کانالهاست. اپکسلوکیتور دستگاهیست که بهصورت الکتریکی محل انتهای واقعی ریشه را با دقت صدم میلیمتر مشخص میکند. اگر پرکردگی حتی نیم میلیمتر کوتاهتر یا بلندتر انجام شود، ممکن است منبع درد یا عفونت باقی بماند.

👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«برای من هر کانال مثل مسیریست که باید تا انتهای واقعیاش پر بشه — نه کمتر، نه بیشتر. اپکسلوکیتور در دندانهای چندکاناله حیاتیست.»
🌊 5- شستوشوی اولتراسونیک و لیزری
در کانالهای باریک، باکتریها گاهی در عمق دیوارهها پنهان میشن. شستوشوی دستی همیشه نمیتونه اونها رو از بین ببره. برای همین از سیستم اولتراسونیک شستوشو یا لیزر Er:YAG استفاده میشه، که محلول ضدباکتری رو با ارتعاشات ریز در تمام مسیر کانال پخش میکنه. نتیجه؟ ضدعفونی کامل، بدون نیاز به فشار زیاد یا خطر نشت مایع.
💬 تجربه بیمار:
خانم ملکی که دندونش دوباره عفونت کرده بود، بعد از درمان با لیزر گفت: «اینبار بعد از عصبکشی اصلاً مزهی تلخ یا درد نداشتم!»
🧱 6-اسکن دیجیتال و روکش دقیق بعد از درمان
بعد از تموم شدن عصبکشی، دندون چندکاناله باید بهدرستی ترمیم بشه. در مطب من، با اسکنر داخل دهانی دیجیتال قالب گرفته میشه و روکش زیرکونیا یا PFM دقیقاً متناسب با فرم دندان طراحی و ساخته میشه.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«دندونی که درست عصبکشی بشه ولی درست ترمیم نشه، مثل ساختمون بدون سقف میمونه. باید محافظش کامل باشه.»
✍️اهمیت یافتن همه کانالها در موفقیت درمان + تجربه بیماران واقعی
🧩 چرا پیدا کردن همهی کانالها مهم است؟
درمان ریشه فقط تمیز کردن یک مسیر نیست؛ بلکه مثل پاکسازی تمام شاخههای یک درخت زیرزمینی است. اگر حتی یکی از شاخهها دستنخورده بماند، باکتریها همانجا پنهان میشوند و دوباره عفونت شروع میشود. به همین خاطر، موفقیت در درمان ریشه یعنی: پیدا کردن، تمیز کردن و پر کردن تمام کانالها — بدون استثناء.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«دردی که بعد از عصبکشی باقی میماند، معمولاً از کانالی است که پیدا نشده. من همیشه تا وقتی مطمئن نشوم همه کانالها پاک شدهاند، درمان را نهایی نمیکنم.»
🔍 اگر کانالی پیدا نشود چه اتفاقی میافتد؟
اگر یکی از کانالها درمان نشود، میکروبها در آن باقی میمانند و باعث میشوند:
1-درد پس از درمان ادامه پیدا کند. 2-عفونت یا آبسه در انتهای ریشه تشکیل شود.
3-استخوان اطراف دندان تخریب شود. 4-در نهایت، بیمار تصور کند درمان ناموفق بوده است — در حالیکه فقط ناقص انجام شده.
💬 تجربه واقعی بیمار:
آقای «پ. نادری» بعد از دو بار درمان ناموفق در مراکز مختلف گفت: «میگفتن دندونت غیرقابل درمانه، باید بکشی.» با عکس سهبعدی دیدیم کانال چهارمی در سمت پشتی ریشه پنهان مانده. بعد از درمان آن، درد کاملاً از بین رفت. سه سال گذشته و هنوز دندانش سالم و فعال است.
🧠 تشخیص کانالهای مخفی چگونه انجام میشود؟
در مطب من، قبل از شروع درمان، از CBCT سهبعدی استفاده میشود. در این عکس، حتی کوچکترین انشعابات و زوایای ریشه مشخصاند. بعد از آن با لوپ یا میکروسکوپ مسیرهای احتمالی بررسی میشوند و با ابزارهای باریک NiTi هر کانال باز و پاکسازی میشود.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«هیچوقت نباید درمان ریشه را فقط با حس و تجربه انجام داد. هر دندان نقشهی خودش را دارد و ما باید آن نقشه را ببینیم.»
⚙️ وقتی تعداد کانالها بیشتر از معمول است
گاهی دندان شش پایین بهجای سه کانال، چهار یا حتی پنج کانال دارد. در این حالت، درمان نیاز به زمان و تمرکز بیشتری دارد. در مطب من این نوع درمانها معمولاً در دو جلسه انجام میشوند تا هم دقت بالا برود، هم التهاب بافتها فرصت ترمیم داشته باشد.
💬 تجربه بیمار:
خانم «رضوانی»، که در یک مرکز عمومی درمان شده بود، با درد مزمن مراجعه کرد. در CBCT مشخص شد یکی از کانالها در زاویهای غیرمعمول پنهان مانده. با باز کردن همان مسیر و پر کردن مجدد، تمام علائم از بین رفت. او گفت: «فکر نمیکردم یه کانال کوچیک بتونه اینهمه درد درست کنه!»
💬 تجربه دیگر: دندانی که نباید کشیده میشد
یکی از بیمارانم با نسخهی «کشیدن دندان ۶ بالا» از دندانپزشک قبلی آمد. اما قبل از کشیدن، خواستم عکس سهبعدی بگیریم. در عکس دیدم عفونت ناشی از یک کانال پنهان بوده — نه شکستگی ریشه. درمان کامل انجام شد و دندان حفظ شد.
👨⚕️ نکته دکتر اخباری:
«گاهی یک عکس دقیق و کمی صبر، بین از دست دادن دندان و حفظ لبخند، تفاوت ایجاد میکند.»
🪞 اهمیت تجربه و آرامش بیمار
درمان دندان چندکاناله، صبر، تمرکز و مهارت بالایی میخواهد. اما از دید بیمار، مهمتر از ابزار، احساس آرامش و اطمینان در طول درمان است.
به همین دلیل در مطب من: بیحسی دیجیتال استفاده میشود تا درد تزریق به حداقل برسد. جلسات در محیطی آرام و با توضیح مرحلهبهمرحله انجام میشوند. بیمار همیشه در جریان کار قرار میگیرد.
💬 تجربه بیمار:
یکی از بیمارانم گفت: «من همیشه از دندانپزشکی میترسیدم، ولی شما حین کار توضیح میدادین و حس امنیت میدادین. حتی یادم رفت دارین عصبکشی میکنین!»
✍️جمعبندی و دعوت به اقدام
🌿وقتی جزئیات، سرنوشت دندان را عوض میکند
درمان ریشه، یکی از ظریفترین و دقیقترین شاخههای دندانپزشکی است. شاید از بیرون فقط «تمیز کردن عصب» به نظر بیاید، اما در واقع، هر کانال دندان مثل رشتهای از زندگیست که اگر بهدرستی ترمیم شود، میتواند سالها دندان طبیعی شما را حفظ کند. دندانهای چندکاناله — بهویژه دندانهای ۶، ۷ و ۸ — چالشبرانگیزترین دندانها برای درماناند. در این دندانها، تشخیص دقیق مسیرها و انشعابات نیاز به ابزار دیجیتال، صبر، و تجربهی بالا دارد.
👨⚕️ دکتر کیارش اخباری:
«درمان موفق، ترکیب علم و حوصله است. من همیشه میگویم: دندان شما مثل اثر انگشت است؛ هیچ دوتایی شبیه هم نیست. برای همین هر درمان باید مخصوص همان دندان طراحی شود.»
💬 نکته برای بیماران
اگر عصبکشی دندانتان طول کشیده یا هنوز کمی درد دارید، به این معنا نیست که درمان اشتباه بوده؛ شاید دندان شما کانالهای بیشتری دارد و نیازمند بررسی دقیقتر است. در چنین مواردی، مراجعه به دندانپزشک متخصص درمان ریشه، بهویژه کسی که با CBCT، میکروسکوپ و ابزار دیجیتال کار میکند، میتواند تفاوت بزرگی در نتیجهی نهایی ایجاد کند.
📍 اگر در تهران هستید
در مطب من در تهران، با بهرهگیری از فناوری روز (CBCT سهبعدی، روتاری دیجیتال، میکروسکوپ درمانی) و تجربهی بیش از ۲۰ سال در درمانهای پیچیده، ما به بیماران کمک میکنیم حتی دندانهایی را حفظ کنند که دیگران گفتهاند «باید کشیده شوند».
💬 بسیاری از بیماران پس از درمان گفتند: «فکر نمیکردم دندونم قابل نجات باشه!» و این دقیقاً مأموریت ماست — نجات دندانهایی که ارزش ماندن دارند 💎
📞 دعوت به اقدام
اگر دندانتان درد دارد یا قبلاً عصبکشی شده ولی هنوز حساس است، میتوانید برای مشاوره تخصصی و بررسی سهبعدی رایگان CBCT با مطب دکتر کیارش اخباری تماس بگیرید. با هم بررسی میکنیم که آیا درمان مجدد لازم است یا میتوان دندان را حفظ کرد.
🌿 لبخند طبیعی، با دقت دیجیتال و لمس انسانی.
